در دنیا کشورهایی وجود دارند که برغم داشتن منابع طبیعی فراوان و ارزشمند، نتوانسته اند از آنها بهره لازم را برده و از نظر اقتصادی عملکرد بسیار پایینی نسبت به کشورهای غیرمتکی به منابع طبیعی دارند. ایران جزو کشورهایی است که دارای ذخایر بزرگ نفت و گاز در جهان است. اما طبق آخرین گزارش ها ایران نتوانسته است از نظر شاخص های اقتصادی رتبه قابل قبولی در جهان کسب کند. در این میان کشورهایی وجود دارند که توانسته اند این منابع را به ثروت تبدیل کنند. در بین 6 کشور ثروتمند دنیا، 4 کشور نفتی عربی هستند که فقط با فروش نفت توانسته اند به جایگاهی برسند که ارزش پول این کشورها حتی از کشورهای توسعه یافته اروپایی، چین و حتی آمریکا نیز بالاتر است. چرا ایران که علاوه بر نفت، مملو از منابع طبیعی عظیم دیگر است، نتوانسته جایگاهی میان این کشورها داشته باشد؟ چرا ایران نتوانسته است برای شاخص های مهم اقتصادی برنامه داشته و در راستای پیشبرد آن ها حرکت کند؟
فشار تحریم ها، محدودیت صادرات و واردات، افت ارزش پول و مشکلات اقتصادی باعث شده است که رتبه اقتصادی ایران از حیث شاخص آزادی اقتصادی ضعیف شود. شاخص آزادی اقتصادی یکی از اصول مهم در ارزیابی توسعه یافتگی اقتصاد کشورها محسوب می شود. درجه آزادی اقتصاد کشورها بر اساس 5 شاخص حجم و اندازه دولت، ساختار قانونی امنیت حقوق مالکیت، دسترسی به نقدینگی سالم، آزادی تجارت خارجی و قوانین مالی، بازار کار و تجارت تعیین می‌شود. اما ایران در میان 178 کشور جهان، در رتبه 168 قرار گرفته است. مساله مهمی که به نظر می رسد باید با نگاه ویژه دلایل آن بررسی شود.
در این خصوص و همچنین درباره این که چرا ایران نتوانسته است میان 4 کشور ثروتمند نفت خیز دنیا قرار بگیرد، گفتگوی رکنا با دکتر آلبرت بغزیان، استاد دانشگاه تهران و اقتصاددان را بخوانید:
آلبرت بغزیان
تورم رتبه آزادی اقتصادی ایران در جهان را وخیم تر کرده است
بغزیان درباره این که چرا ایران از نظر شاخص آزادی اقتصادی در میان 178 کشور، رتبه 168 است، گفت: این که رتبه ایران کاهش پیدا کرده به این معنی نیست که چون ایران نسبت به سال گذشته پسرفت داشته است، پس ایران عقب رفته است. بلکه به این معنی است که دیگران پیشرفت کرده اند. کشورها در شاخص های لازم خود را ارتقا می دهند. بنابراین تلاش کردند و عدد بالاتری به دست آورده و ایران نسبت به پیشرفت آنها، پایین تر قرار گرفته است. این رتبه بندی به معنی وخاومت شرایط اقتصادی ایران نیست، بلکه به معنای درجا زدن ایران و بالا آمدن و بهتر شدن شاخص های کشورهایی است که از ما جلوتر قرار گرفته اند.
این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که چرا ایران نتوانسته است رتبه خود را ارتقا دهد، گفت: چون برنامه ای نداشتیم. ما یک سال درگیر انتخابات و جابجایی دولت بودیم. در این فاصله ذخایر ارزی بلوکه شد. تحریم ها به نوعی اثرگذار بوده است. تورمی که در ایران است نیز یکی دیگر از عواملی است که شاخص های امتیاز ایران را کاهش داده است. آنچه رتبه ایران را وخیم تر کرده است، تورم است.
سال هایی که تورم یک رقمی داشتیم، رتبه ایران افزایش پیدا کرده بود. قطعا وقتی تورم در کشور وجود دارد، نمی توان شاخص های دیگر را ارتقا داد. تورم که داشته باشیم، رکود داریم. بنابراین اشتغال بهم می خورد. از طرفی نگرانی بر سرمایه گذاری بالا می رود و سرمایه گذار داخلی به طور روزمره فعالیت می کند و سرمایه گذاری بلند مدت انجام نمی دهد.
بازارهای موازی مثل زمین و مسکن معاملات دست دومی می شوند. همه این عوامل شاخص اصلی را کاهش می دهد. باید جزئیات شاخص ها را بدانیم و برای آن ها برنامه داشته باشیم. دولت تغییر کرده است و هنوز برخی از ارگان ها تکلیف شان با مدیریت جدید مشخص نیست. معلوم است که برنامه ای هم پیش نخواهد رفت.
کشورهای عربی پول نفت را به ثروت تبدیل می کنند / دولت پول نفت را خرج پرداخت حقوق و دستمزد می کند
این اقتصاددان در پاسخ به این سوال که چرا ایران که به منابع نفتی و گازی عظیمی دسترسی دارد، اقتصادش مانند کشورهای عربی نفت خیز نیست، گفت: درست است که این کشورها درآمد اصلی شان فروش نفت و فرآورده های نفتی است و سعی می کنند با ارزش افزوده بالاتر هم تولید کنند. مساله مهم این است که این کشورها سرمایه گذاری درآمدهای نفتی خود را معمولا نه در داخل، بلکه در بیرون از کشور و در سهام شرکت های آمریکایی، ژاپنی و اروپایی سرمایه گذاری می کنند.
چقدر پول ایرانی ها در ترکیه و امارات قفل شده است؟ اما این کشورها کمبود سرمایه ندارند، بلکه صدور سرمایه هم دارند. ولی ما آنقدر کمبود ارزی داریم که دولت در داخل به کارمند و کارگر بدهکار است و از طرفی هم بخش خصوصی سرمایه خود را خارج کردند. چه انتظاری داریم بین این کشورها رشد داشته باشیم؟
متخصصین و نخبه های ما در حوزه نفت و دیگر حوزه ها را از کشور خارج می کنند
بغزیان در ادامه تاکید کرد: اصل این مبحث برمی گردد به این که کشورهای عربی پول نفت را به صورت ثروت تبدیل می کنند و ما پول نفت را خرج هزینه های جاری می کنیم. خرج پرداخت حقوق و دستمزد می کنیم. پس اصلی ترین هدف دولت باید این باشد که با ارزش افزوده بالا از نفت خام تولید داشته باشد و فقط خام فروشی نکند و فرآورده های نفتی تولید کند.
دوم این که آن را به ثروت تبدیل کند. یعنی ارزش آوری آن بیشتر باشد. آن را در تولید، عمران و زیرساخت ها سرمایه گذاری کند. ما چیزی از کشورهای عربی کم نداریم. دانشگاه های این کشورها را ببینید. این کشورها دانشگاه معتبری ندارند. اما متخصصین و المپیادی های ما از کشور خارج می شوند. این کشورها نخبه ها و متخصصین ما در حوزه نفت و دیگر حوزه ها را از کشور خارج می کنند.
ما امکان پیشرفت داریم. اما به این دلیل که دولت ها برنامه دولت قبلی را نادیده می گیرند و همدیگر را تخریب می کنند. مدیریت ها سریعتر عوض می شود. وجه غالب کشور هم سیاسی است. یعنی تصمیمات سیاسی غالب بر تصمیمات اقتصادی است. این کشمکش ها باعث می شود که پاروها به جای این که در یک جهت حرکت کند، خلاف همدیگر حرکت کند و این کشتی در اقیانوسی که همه پیش می روند، ثابت می ماند.
با تصمیم هایمان نفت روی آتش نریزیم
این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که آیا راه چاره فقط لغو تحریم ها است، گفت: تحریم به هر حال باید تعیین تکلیف شود. تحریم ها نمی تواند تا ابد به عنوان یک حقیقت در کشور ماندگار شود. باید تلاش شود که برچیده شود. این باید مساله اصلی ما باشد. در این فاصله ما باید سیاست هایی که وضع را وخیم تر نکند اتخاذ کنیم. نه این که خودمان هم نفت روی آتش بریزیم. ارز 4200 تومانی را نابود کردیم، الان هم می خواهیم اشتباه دوم را تکرار کنیم و به جای نظارت که فشار بر مردم وارد نشود، آن را حذف کنیم و با یک کارت اعتباری آن را به کابوس دولت تبدیل کنیم.
ما می توانیم مسائل را حل کنیم. اما سیاست های متناقض در سیاست های ارزی مشخص است. سیاست تجاری، ممنوعیت واردات برای تولیدات مشترک و بالا رفتن هزینه تولید، مساله گمرکات و تخصیص ارز که بسیار زمان بر شده است. این که دیدگاه ها تغییر می کند و مدیریت ها به سرعت تغییر می کند. تغییرات مدیریتی و سیاسی شدن تصمیمات باعث می شود، بهترین سیاست اقتصادی هم کارساز نباشد.
ارز 4200 تومانی را به دست اهل آن برسانیم
این اقتصاددان درباره این که حذف ارز 4200 تومانی اشکال دارد، گفت: ارز 4200 تومانی را چرا آوردند؟ برای این که به تولیدات و کالاهای اساسی مردم مثل نهاده های دامی کمک شود. وقتی این را درست تخصیص ندادیم و حیف و میل شد و نظارتی نبود، اکنون می خواهند آن را حذف کنند. حذف شدن ارز 4200 تومانی به معنی افزایش قیمت برای همان کالاها است.
هرچند الان می گویند کالاهای زیادی از تخصیص ارز 4200 تومانی حذف شده است. اما اثر همان تخصیص ارز باعث شد که محتکرین بعضی از این کالاها نتوانند قیمت ها را افزایش دهند. پس این ارز را نگه داریم و همین مقدار که دریافت می کنند را درست تخصیص دهیم که بتواند همان کالا با تعهد وارد شود. باید ارز 4200 تومانی را به دست اهل آن میرساندیم اما به دست غیر اهل تخصیص دادیم و آنها هم برداشتند و رفتند.
بغزیان درباره قیمت گذاری دستوری، گفت: وقتی نظارت بر قیمت ها باشد، به این معضل نمی رسیم که نگران این قضیه باشیم که قیمت ها را به صورت دستوری بالا و پایین کنیم. از ابتدا نباید این سوزن در انبار کاه می افتاد. باید با یک آهنربا آن را نگه می داشتیم. الان باید با متخصصین و عاقلین این سوزن را پیدا کنیم.
نگوییم قیمت گذاری دستوری، چون بار منفی دارد. برای مثال شورای رقابت ناظر بر قیمت خودروها است. باید نقش شورای رقابت را تعیین تکلیف کنیم. شورای رقابت وظیفه ندارد قیمت ها را اعلام کند. شورای رقابت دستورالعمل و فرمول می دهد. اگر این دستورالعمل ایراد دارد، خودروسازان با توجیه این دستورالعمل ها را تغییر دهند.
ثبت نام ها و قرعه کشی های خودرو مشکوک است
وی با تاکید بر این که مشکل ما در حال حاضر بازار آزاد است، گفت: علاوه بر بازار آزاد، مشکل ما قطره چکانی بودن عرضه است. مشکل ما توزیع نامطلوب و شرکت های واسطه ای است. ما می گوییم چون فاصله قیمت بازار آزاد و قیمت دولتی زیاد است، ما باید قیمت مصوب را حذف کنیم؟ برویم ببینیم بازار آزاد چه خبر است. چه کسانی در این قضیه دست دارند؟
واردات ممنوع است. ثبت نام ها مشکوک است. قرعه کشی ها مشکوک است. همه این عوامل در بالا رفتن قیمت خودرو در بازار نقش دارد. بنابراین به جای قیمت گذاری دستوری بگوییم، یک قیمت براساس بازار رقابتی اعلام می شود و قیمت خودرو تعیین می شود. خودروسازان اگر اعتراض دارند فرمول پیشنهاد بدهند. فرمول زیر سوال نمی رود.
چرا جور هزینه های خودروسازان را مردم باید بکشند
این اقتصاددان در آخر گفت: چرا وقتی که ایران خودرو با روش های تامین مالی غلط یا هزینه های غیرمرتبط و ریخت و پاش ها، مدیریت مالی خوبی نشده است باید جور آن را مردم بکشند؟ اگر خودروسازان بدهی دارند به این دلیل نیست که قیمت خودرو پایین تعیین شده است، بلکه به دلیل هزینه های بالای خودروسازان است. بروند آن را اصلاح کنند. اما طوری منعکس می کنند که شورای رقابت خودروسازان را زیانده کرده است.
منبع : تسنیم
دیدگاه شما