با دنیاب همراه باشید.
رصدخانه مهاجرت ایران در سال ۱۴۰۰، از ۲ برابر شدن میزان مهاجرت ایرانی‌ها در طول ۳۰ سال گذشته خبر داده بود. حالا آخرین بررسی‌های این رصدخانه نشان می‌دهد که با کاهش امیدواری اجتماعی، کاهش ثبات اقتصادی و کاهش آزادی‌های اساسی مثل دسترسی به اینترنت آزاد، در کنار وضعیت وخیم اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، فنر فشرده مهاجرت ایرانی‌ها باز شده و هم‌اکنون شاهد مهاجرت عام و توده‌وار ایرانی‌ها هستیم. طبق تعریف سالنامه مهاجرت ۱۴۰۱، مهاجرت عام به این معنی است که بیشتر طبقات و اقشار اجتماعی یک جامعه تحت تاثیر قرار گرفته و در آینده، شاهد بروز موج‌های مهاجرتی در آن جامعه خواهیم بود.
البته مهاجرت ایرانی‌ها تنها محدود به مهاجرت فیزیکی نیست. با رونق دورکاری و اعطای تابعیت مجازی در دوران کرونا و پس از آن، موج مهاجرت‌های مجازی ایرانیان شدت گرفته است؛ نیروهای کار مستعد و خلاقی که به‌جای کسب‌وکارهای داخلی برای کشورهای خارجی کار می‌کنند اما همچنان در کشور زندگی می‌کنند.
ایران در حالی در آستانه یک موج مهاجرتی بزرگ است که سایر کشورهای جهان به سبب رشد فناوری، کمبود نیروی کار و نیاز به جذب سرمایه‌های انسانی مستعد، نوآور و خلاق در حال رقابت شدید بر سر جذب سرمایه های انسانی نوآور هستند و برای جذب سرمایه‌های انسانی، در حال تسهیل مقررات جذب مهاجران هستند و امکانات مهاجرت آسان را فراهم می‌کنند.
بر اساس آمارهای سالنامه مهاجرتی ایران در سال ۱۴۰۱، در سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۱ به طور متوسط سالانه حدود ۸۶ هزار ویزا یا اجازه اقامت غیر توریستی برای ایرانیان در اروپا آمریکای شمالی و استرالیا، ترکیه و سایر کشورهای OECD صادر شده است.
مقصد اصلی سرما‌گذاران، کدام کشور است؟
بدون احتساب کشور ترکیه جریان مهاجران ایرانی به مقاصد نامبرده سالانه حدود ۶۵ هزار نفر بوده و از ۴۶ هزار نفر در سال ۲۰۱۰ تا ۷۰ هزار نفر در سال ۲۰۱۷ در نوسان بوده است.
s
در سال ۲۰۲۰ رتبه مهاجرفرستی و مهاجرپذیری ایرانیان در میان کشورهای دنیا به ترتیب ۵۴ و ۲۳ بوده است. در حالیکه رتبه ایران در پذیرش و ارسال مهاجر به جهان در چارک اول قرار دارد و رتبه دانشجوپذیری و دانشجوفرستی کشور نیز تقریبا برابر است.
از سال ۲۰۱۸ ترکیه به یکی از مقاصد اصلی ایرانیان برای سرمایه‌گذاری تبدیل شده است. به طوری که خانه‌های خریداری شده و شرکت‌های ثبت شده توسط ایرانیان در این کشور افزایش چشمگیری یافته است. ایرانیان در خرید خانه در ترکیه در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ رتبه اول را داشته‌اند.
بخش اجتماعی اقتصادی سازمان ملل به عنوان مرجعی که داده‌های تجمیع شده ورودی و خروجی مهاجران کشورها را منتشر می‌کند در آخرین به‌روزرسانی خود که مربوط به سال ۲۰۲۰ است، جمعیت ایرانیان مهاجر را حدود یک میلیون و ۳۲۵ هزار نفر و مهاجران ورودی به ایران را دو میلیون و ۷۹۷ هزار نفر تخمین زده است.
کامل‌ترین داده‌ای که از ترکیب آخرین آمار تعداد ایرانیان در کشورهای مقصد از پایگاه‌های داده‌ای کشورهای مقصد یا پایگاه سازمان‌های جهانی در دسترس بوده است، تجمیع شده که تعداد ایرانیان (افراد متولد ایران) را در حدود 2میلیون و 62هزار نفر تخمین می‌زند. البته این آمار نیز با آخرین آمار اعلامی دبیرخانۀ شورای عالی ایرانیان خارج از کشور که جمعیت ایرانیان مهاجر را در حدود چهار میلیون نفر تخمین زده است، تفاوت چشمگیری دارد. علل این تفاوت را می‌توان به عواملی چون عدم‌پویایی پایگاه داده‌های کنسولی مورداستفادۀ شورای عالی و چندبارشماری افراد در صورت جابه‌جایی بین کشوری، خروج آن‌ها از پایگاه داده در صورت بازگشت و احتساب نسل دوم و سوم مهاجران ایرانی در صورت استفاده از خدمات کنسولی به‌عنوان اتباع ایرانی و مواردی از این دست نسبت داد.
چه عواملی ایرانی‌ها را مجبور به مهاجرت می‌کند؟ پیمایش‌های رصدخانه مهاجرت ایران نشان می‌دهد تا همین چند سال گذشته، مشکلات اقتصادی دلیل اصلی مهاجرت ایرانی‌ها بوده اما از دو سال گذشته، اقتصاد به پله دوم سقوط کرده و حالا این ناامیدی از اصلاح امور و اعتراض به شیوه حکمرانی است که جای مشکلات اقتصادی را گرفته است.
نتایج نظرسنجی رصدخانه مهاجرت ایران در بهار و تابستان ۱۴۰۱، از ۸ هزار و ۶۶۵ نفر از اقشار مختلف اجتماعی نشان می‌دهد:
• شیوه حکمرانی و مملکت‌داری
• بی‌ثباتی اقتصادی و فساد نهادینه در کشور
• تحریم
• نوسان قیمت ارز
• تورم و شرایط اقتصادی
مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر تمایل به مهاجرت در میان همه اقشار مورد مطالعه این نظرسنجی بوده است.
بی‌ثباتی اقتصادی و اجتماعی در کشور، ناامیدی نسبت به آینده، دستیابی به رفاه و امنیت بیشتر، کیفیت زندگی بهتر در خارج از کشور، وجود تبعیض حرفه‌ای و اجتماعی در ایران، نظم و قانون‌مداری جامعه، دغدغه آینده فرزندان و سطح حقوق و دستمزد و تناسب آن با هزینه‌ها از دیگر دلایل میل بالای مهاجرت در میان ایرانی‌ها عنوان شده است.
پیمایش رصدخانه مهاجرت ایران در سال ۱۴۰۱ همچنین نشان می‌دهد که بیش از ۶۰ درصد همه گروه‌های حاضر در نظرسنجی این موسسه، غیر از گروه پزشکان و پرستاران، تمایل زیاد و خیلی زیاد به مهاجرت دارند. این میل در میان کارکنان، مدیران میانی و همچنین کارآفرینان و مدیران ارشد از سایر گروه‌ها بالاتر بوده و در حدود ۷۰ درصد است.
میل زیاد و خیلی زیاد به به مهاجرت در میان دانشجویان در سال ۱۴۰۱ نیز نسبت به سال گذشته، با یک درصد رشد به ۶۷ درصد رسیده است. در این بین، تعداد دانشجویانی که گزینه میل به مهاجرت کم و خیلی کم را انتخاب کرده‌اند، با ۶ درصد افزایش نسبت به سال ۱۴۰۰، به‌حدود ۲۰ درصد در سال ۱۴۰۱ رسیده است.
