میرزا صادق؛ نخستین دکتر داروساز ایران +عکس

خراسان: نزدیک‌ترین صنف به نهاد داروخانه در ایران دوره قاجار، حرفه عطاری است؛ تا قبل از تاسیس داروخانه‌های امروزی به این دلیل که پزشکان سنتی در ایران مشغول مداوای بیماران بودند، از داروهایی استفاده می‌شد که اغلب در دسترس مردم قرار داشت؛ ازاین‌رو، طی سالیان متمادی، این وظیفه به عطاران سپرده شده بود که آن‌چه را موردنیاز مردم برای بهبود بیماری یا حتی جلوگیری از مریضی است، در دکان عطاری جمع‌آوری و نگهداری کنند. حکیم‌باشی‌ها برای بیماران متناسب نوع بیماری‌شان نسخه می‌پیچیدند و مردم با مراجعه به عطاری‌ها، داروهای موردنیازشان را دریافت می‌کردند. بستگان بیمار، خیسانده‌ها و جوشانده‌ها، حب‌ها، بخورها، معجون‌ها و... را خودشان می‌ساختند و به مریض می‌دادند. طبق گزارش‌های تاریخی، عطاری‌ها فقط در شهرها مشغول فعالیت و در بازار اصلی و بازارهای کوچک و  فرعی هر شهر پراکنده بودند. تعداد عطاری‌ها به‌طور کلی در شهرها زیاد بود؛ در سال 1299ش، حدود 120 عطاری در اصفهان وجود داشت؛ در تبریزِ سال 1284، 120 عطاری موجود بود و تهران به عنوان پایتخت، در سال 1306ش،  615 عطاری داشت. در نقاط فقیرنشین شهرها، تعداد عطاری‌ها بسیار کمتر از منطقه‌های مرفه بود؛ برای مثال، در یکی از نقاط جنوب تهران، فقط چهار دکان عطاری وجود داشت. یکی از علل این موضوع، ناتوانی مردم مناطق محروم برای مراجعه و خرید دارو و درمان مریضی‌شان بود. از سوی دیگر صاحبان دکان‌های عطاری، حاضر نبودند مغازه خود را دور از محل زندگی‌شان دایر کنند. به همین دلیل، برخی افراد، داروهایی را که بیشتر لازم بود یا دست‌کم بیشتر مورد اقبال مردم قرار می‌گرفت، با بساط‌کردن کنار گذرها و جار زدن نام و فواید محصولاتشان به فروش می‌رساندند. به این شکل، عطاری‌های کنارخیابانی به تعداد زیادی در سطح آن مناطق فعالیت می‌کرد. طبق گزارش ویلم فلور در کتاب «سلامت مردم در ایران قاجار»، اولین داروخانه به شکل امروزی، توسط یک ایرانی، در سال 1209ش در تهران تاسیس شد. میرزا صادق این حرفه را از دکتر چارلز بل آموخته بود. میرزا صادق با همکاری و مشارکت فعالیت‌های پزشکی دکتر چارلز، موفق شد راه و رسم تهیه داروها را فرا بگیرد و بعد از مدتی، اولین ایرانی‌ای باشد که داروخانه‌ای را به شکل امروزی تاسیس می‌کند؛ هرچند میرزاصادق در سال 1224ش برای تحصیل طب به انگلستان مهاجرت کرد و از شغل بسیار پرمنفعت خود به عنوان یک داروساز و شیمی‌دان دست کشید.